Theo các số liệu của thị trường mía đường Việt Nam trong thời gian gần đây cho thấy, sản lượng nhập khẩu đường từ các nước ASEAN đang có những dấu hiệu đáng ngờ khi mức nhập khẩu “bùng nổ” bất thường, đạt mức kỷ lục từ trước đến nay. Đáng chú ý, những quốc gia nhập khẩu đường vào Việt Nam vốn không có lợi thế ngành tại thị trường nước ta và đường nhập khẩu của họ đều có chung nguồn gốc từ Thái Lan. Điều này đặt ra mối lo ngại về vấn đề gian lận thương mại, có thể gây ảnh hưởng đáng kể đến thị trường mía đường Việt Nam và tổn hại đến quyền lợi của các doanh nghiệp trong nước. Đây được xem là một thách thức lớn của ngành mía đường nước ta và cần có biện pháp giải quyết kịp thời.
Tình hình nhập khẩu đường của Việt Nam
Theo báo cáo sản xuất mía mới đây của Hiệp hội Mía đường Việt Nam (VSSA) cho biết, Việt Nam chính thức áp thuế chống bán phá giá 47,64% đối với một số sản phẩm đường từ Thái Lan thời hạn 5 năm (tính từ ngày 16/6/2021). Do đó, lượng đường nhập khẩu từ Thái Lan đã giảm đáng kể. Từ mức bình quân là 110.000 tấn năm 2020, tới nay chỉ còn khoảng 28.000 tấn (giảm 75%). Giá đường trong nước tăng, đồng thời giá thu mua mía cũng có sự điều chỉnh từ 100.000 đến 200.000 đồng/tấn.
Tuy nhiên, thời gian qua vẫn tiếp tục xảy ra hiện tượng bất thường trong nhập khẩu đường vào Việt Nam từ một số quốc gia ASEAN. Cụ thể, trong 6 tháng năm, lượng đường nhập khẩu từ Campuchia, Lào, Malaysia, Myanmar, Indonesia vào Việt Nam đạt gần 400 nghìn tấn. Theo số liệu của Tổng cục Hải quan (Bộ Tài chính), lượng đường nhập khẩu từ các quốc gia vào Việt Nam tăng gấp 10 lần so với cùng kỳ năm trước. Trong khi, ngành mía đường tại những quốc gia này hoàn toàn không có năng lực để có thể xuất khẩu vào Việt Nam.
Dấu hiệu nhập lậu đường từ Thái Lan
Trước tình hình trên, VSSA cũng đưa ra nhận định, đây là dấu hiệu rõ ràng của động thái lẩn tránh thuế chống bán phá giá (CBPG) và chống trợ cấp (CTC) tạm thời đối với sản phẩm đường mía có xuất xứ từ Thái Lan khi cả 5 nước trên đều có nhập khẩu đường từ Thái Lan. Bản chất lượng đường nhập khẩu vào Việt Nam từ 5 nước ASEAN cũng đáng ngờ. Bởi chúng đều có liên quan xuất xứ từ Thái Lan. Toàn bộ số lượng đường nhập khẩu chỉ chịu thuế 5%. Trong khi đó, mức thuế lẽ ra phải đóng là 33,88% và 48,88% tùy theo loại đường.
Ngoài ra, trong tháng 7/2021, dịch bệnh Covid-19 diễn biến phức tạp tại các tỉnh phía Nam. Điều này đã dẫn đến việc giãn cách xã hội, hạn chế hàng hóa lưu thông. Thế nên, các hoạt động gian lận thương mại đường nhập lậu lắng xuống. Tuy nhiên, có những dấu hiệu cho thấy đây chỉ là tạm thời. Bởi lượng đường Thái Lan vẫn tiếp tục nhập vào Campuchia và Thái Lan. Mức độ nhập khẩu còn lớn hơn so với cùng kỳ. Lượng đường này hầu như chỉ phục vụ cho hoạt động nhập lậu. Đồng thời còn phục vụ cho việc nhập lẩn tránh phòng vệ thương mại vào Việt Nam.
Đường nhập khẩu làm chủ thị trường trong nước
Thực tế cho thấy, trong 2 quý đầu năm 2021, lượng đường nhập khẩu vào nước ta tăng vọt. Tổng sản lượng lên đến 781.334 tấn. Tổng giá trị nhập khẩu đạt 367.212.517 USD. Các chuyên gia trong ngành mía đường nhận định, đây là con số kỷ lục. Số liệu này chưa từng có trong ngành đường Việt Nam.
Đáng chú ý, nhu cầu về đường đã xuống đến mức thấp nhất trong 2 tháng gần đây. Nguyên nhân là do tác dụng của dịch bệnh. Từ đó dẫn đến việc giãn cách và hạn chế lưu chuyển, phân phối hàng hóa. Trong bối cảnh hiện tại, các loại đường có nguồn gốc nhập khẩu hoàn toàn làm chủ thị trường. Và hiện tậi, nguồn cung đường đang đủ cung ứng cho nhu cầu thị trường.
Động thái bảo vệ quyền lợi doanh nghiệp trong nước
Ông Nguyễn Văn Lộc là Tổng thư ký của VSSA. Ông cho hay cần đảm bảo quyền lợi cho doanh nghiệp trong nước. Trong đó bao gồm người trồng mía và doanh nghiệp sản xuất đường trong nước. Hiện hiệp hội cơ bản đã hoàn thành hồ sơ gửi lên Cục Phòng vệ Thương mại. Theo đó, hiệp hội kiến nghị việc điều tra lẩn tránh thuế chống bán phá. Cụ thể là từ 5 nước ASEAN là Indonesia, Malaysia, Myanma, Lào và Campuchia.
Trong bối cảnh nhiều quốc gia trong khối ASEAN đang áp dụng những biện pháp không chính thống, việc Việt Nam áp dụng các biện pháp phòng vệ thương mại phù hợp với luật pháp quốc tế và các quy tắc giao thương của WTO là cần thiết để bảo vệ ngành mía đường trong nước và sinh kế của người nông dân trồng mía.
VSSA dự báo tháng 8/2021, nguồn cung từ nhập khẩu sẽ tiếp tục đưa đường vào thị trường. Nguồn cung này sẽ nhập khẩu trực tiếp từ Thái Lan, từ các nước Asean. Ngoài ra còn nhập khẩu lậu thông qua đường gian lận thương mại qua biên giới Tây Nam.